WEET WAT JE MEET!
Arco Poot werkt al meer dan twintig jaar als testpsycholoog op het vlak van assessment, beroeps- en studiekeuzeadvies. In die jaren heeft hij duizenden tests afgenomen, gescoord en geïnterpreteerd die allerlei aspecten van het menselijk functioneren meten. Zijn motivatie is een grote interesse in en betrokkenheid bij datgene wat mensen beweegt. Als student vond hij zijn meetbare, cijfermatige studie Lucht- en Ruimtevaarttechniek deels wel boeiend, maar hij miste daarin het menselijke element. Als testpsycholoog kon hij zijn interesse voor mensen combineren met zijn liefde voor cijfers. Hij vindt het nog steeds een mooie uitdaging om het feitelijk meetbare te combineren met zijn kennis van de complexe menselijke aard. Het resultaat is een ontwikkelingsgericht advies waarvan mensen kunnen leren en waarmee zij een succes van hun leven kunnen maken.
‘Meten is weten’ is een motto van veel HR-afdelingen en HR-dienstverleners. Die zetten daarom graag allerlei tests in, onder meer bij selectie, doorstroom, reorganisaties en veranderingstrajecten. Dat is een grote markt en daar spelen steeds meer testaanbieders gretig op in. De methodologische verschillen tussen die testaanbieders is groot.
‘Meten is inderdaad weten’, beaamt Arco Poot. Hij signaleert dat testgebruik steeds makkelijker en meer laagdrempelig wordt, en steeds breder wordt ingezet voor allerlei doeleinden. ‘Veel van de populaire managementtests beweren dat ze snel, gedegen en betrouwbaar antwoord kunnen geven op de vraag hoe een persoon of team functioneert. Maar vaak blijft het onduidelijk wat er gemeten wordt: persoonlijkheid, motivatie of een manier van denken. Als dat onduidelijk is, hoe kun je dan een uitspraak doen over een bepaald aspect van het menselijk functioneren?
Volgens Arco gaat het bij veel (online)tests om zelfobservatie. ‘Zelfkennis waarop deze observatie gebaseerd is, kan vertekend zijn omdat de respondenten factoren als voorkeuren, motivatie en/of capaciteiten verwarren met persoonlijkheidskenmerken. De resultaten van dergelijke tests worden gebaseerd op een subjectieve mening van een respondent en zijn daarmee dus geen objectieve meting. De grote vraag is of de test wel meet wat die zou moeten meten. Voor persoonlijk gebruik is dat meestal niet zo’n punt. Arco: ‘Met een inzichtgevende discussie met collega’s over je ‘rode’ en ‘gele’ persoonlijkheidskenmerken is meestal niks mis. Maar als er door anderen grote consequenties aan deze globale testuitkomsten worden verbonden, en dat is vaak bij een testafname in de werkomgeving, dan is dat een zorgelijke ontwikkeling’.
De expert in testpsychologie zorgt ervoor dat al deze mogelijke meetfouten zijn eindconclusie zo min mogelijk beïnvloeden. Arco gebruikt in eerste instantie alleen betrouwbare en valide tests (bijvoorbeeld tests die beoordeeld en goedgekeurd zijn door de Cotan). ‘Maar ondanks de betrouwbaarheid kunnen de scores toch een vertekend beeld geven’, legt hij uit. Elke test heeft zijn eigen kenmerken en kan door (tijdelijke) factoren gekleurd worden. ‘Daarom neem ik in het algemeen steeds meerdere tests af die gezamenlijk een veel scherper beeld van de persoonskenmerken en de aanwezige talenten geven’.
Daarnaast houdt Arco rekening met de context waarin de respondent zich bevindt. Hij stelt: ‘De levensomstandigheden of recente gebeurtenissen bepalen voor een groot deel hoe een respondent in het leven staat en dat kan invloed hebben op de testscores. Daar houdt een (online) test geen rekening mee, een psycholoog wel. Er is een gedegen kennis nodig van de mens en de tests om testscores goed te kunnen interpreteren en effectief vast te stellen of iemand een bepaald gedrag kan vertonen c.q. succesvol een beroep kan uitoefenen.’
Een testpsycholoog gebruikt dus verschillende meetmethodes: testen, interviews, theoretische kennis en ervaring. Arco: ‘Alleen zo kan de expert in dit vakgebied duiden welk verhaal de tests vertellen, want helaas kan nog steeds niet alles objectief gemeten worden. Er zijn te veel nuances en factoren die menselijke gedrag beïnvloeden.’
Juiste beslissing nemen in een grijs gebied
Volgens Arco ben je als testpsycholoog niet meteen na het afstuderen een expert. ‘Dat word je pas door heel wat mensen te testen. Bovendien moet je een goed overzicht en een ruime kennis van verschillende tests hebben. Je moet in staat zijn om afwijkingen te kunnen verklaren. Want het klakkeloos aannemen van scores zonder naar de mens als geheel te kijken, kan een persoon ernstig beschadigen.’
Arco adviseert: ‘Gebruik goede, betrouwbare tests. Wees zeker dat je meet wat je wilt meten. Zorg ervoor dat je verschillende tests gebruikt en oefen in het opstellen van tests. Weet wat je meet!’
Maar al te vaak wekken tests de indruk dat iets zwart of wit is. De mens is bijvoorbeeld flexibel of star, introvert of extrovert. Niets is minder waar. Een mens bestaat uit een aaneenschakeling van grijze gebieden die aan een ongeoefend oog onttrokken worden. Arco: ‘Hier schuilt de grootste meerwaarde van een expert als de testpsycholoog: de juiste beslissing nemen in een grijs gebied!’